Vrouwen herkennen zich in verschijnselen zoals het hebben van herbelevingen, nachtmerries of hartkloppingen, het vermijden van prikkels en het ervaren van negatieve gedachten en overmatige waakzaamheid en prikkelbaarheid. Ook kunnen er factoren meespelen waardoor de kans om dit trauma te ontwikkelen, verhoogd is.

Wat is posttraumatische stress?
Het is misschien lastig om te begrijpen hoe iets natuurlijks zoals een bevalling negatief of traumatiserend kan zijn. Al jarenlang is duidelijk dat vrouwen intense psychologische stress kunnen ervaren na hun bevalling.

Helaas voelen vrouwen met een bevallingstrauma zich vaak geïsoleerd en afgezonderd van andere moeders. Vaak komt dit omdat er gevoelsmatig een groot verschil zit tussen hun bevallingservaring en die van andere vrouwen.

Ook wordt een bevallingstrauma vaak niet begrepen door de maatschappij, die de psychologie achter een traumatische ervaring niet begrijpt en bovendien verwacht dat vrouwen hun bevallingservaring snel verwerken.

Waar kan dit toe leiden?
Dit leidt ertoe dat vrouwen die door bevallingstrauma zijn getroffen vaak geen aanknopingspunt voor begeleiding vinden, omdat andere vrouwen, die geen traumatische bevalling hebben meegemaakt, het lastig vinden om te begrijpen welke invloed een slechte bevalling kan hebben.

Als gevolg hiervan voelen getroffen vrouwen zich alleen en depressief omdat zij het gevoel krijgen ‘zwakker’ te zijn dan andere vrouwen vanwege hun onvermogen om hun bevallingservaring te vergeten. Sommigen voelen zich hierdoor enorm schuldig.

Hoe vaak komt het voor?
De kans dat vrouwen na de bevalling PTSS krijgen, is 1 tot 3%. Een groter percentage vrouwen ervaart wel klachten, maar niet in die mate dat zij hierdoor in haar dagelijks functioneren wordt beperkt. Ongeveer 10 tot 30 % van de vrouwen vindt de bevalling een traumatische ervaring.

Wanneer is er een verhoogde kans?
Er zijn situaties waarbij de kans dat een vrouw PTSS klachten na de bevalling ontwikkelt verhoogd is. De meest belangrijke situaties zijn:

• Het medisch verloop
  De vrouw ondergaat een spoedkeizersnede of kunstverlossing (vacuum/tang) tijdens de bevalling of heeft te maken met complicaties tijdens de zwangerschap zoals vroeggeboorte, pre-eclampsie en zwangerschapsvergiftiging;
  
  
• Psychosociale factoren
  Een eerder trauma door seksueel misbruik en/of geweld, depressie tijdens de zwangerschap of na de bevalling, ernstige angst voor de bevalling of niet goed met stress kunnen omgaan kunnen tot PTSS leiden;
  
  
• De ervaring van de vrouw tijdens de bevalling
  Hierbij kun je denken aan te weinig steun van zorgverleners en dissociatie tijdens de bevalling.
  
  

Welke factoren spelen mee?
Vaak - maar niet altijd - is er sprake van een combinatie van bovenstaande. Daarnaast is een bevalling een levensveranderende, maar tegelijkertijd onvoorspelbare en grotendeels onbekende, gebeurtenis. Mogelijk dat de mate waarin vrouwen in staat zijn om deze onzekerheid te verdragen van invloed is op de kans dat zij de bevalling als traumatisch ervaren. De factoren die voor veel vrouwen essentieel zijn in hoe zij de bevalling ervaren zijn onder andere goede communicatie en uitleg, je gehoord en gerespecteerd voelen, en praktisch en emotioneel gesteund worden.

Welke gevoelens kunnen opgeroepen worden?
Voor vrouwen die in het verleden seksueel misbruikt zijn, kan de bevalling gevoelens van destijds oproepen. Ze verliezen de controle en hebben pijn in het genitale gebied. Daarom is het belangrijk om dit met de verloskundige of gynaecoloog te bespreken zodat samen een plan gemaakt kan worden hoe er mee omgegaan kan worden tijdens de bevalling.

Wanneer is er sprake van een trauma?
In internationale richtlijnen wordt uitgegaan van een situatie waarbij je als vrouw het gevoel had dat jouw leven en/of dat van je baby in gevaar was of dat een van jullie ernstig gewond had kunnen raken. Sommige vrouwen benoemen ook andere delen van de bevalling waar dit niet voor gold als traumatisch. In elk geval is het niet iets wat alleen maar gedefinieerd wordt door hoe moeilijk of makkelijk je bevalling is verlopen.

Wat zijn de verschijnselen?
De vier belangrijkste verschijnselen zijn:

1. Herbelevingen, nachtmerries of hartkloppingen
   Dit kunnen hele levendige herinneringen zijn aan het trauma, het voelt bijna alsof je het opnieuw meemaakt. Meestal gebeurt dit naar aanleiding van een gebeurtenis in het dagelijks leven die aan trauma doet denken, zoals het kijken naar een bevalling op de televisie, wanneer ze een ziekenhuis voorbijrijden of als een bepaalde geur doet denken aan de bevalling. Herbelevingen kunnen zonder aanleiding terugkomen of blijven weg tot de volgende zwangerschap. Een vrouw met seksueel misbruik in het verleden kan een herbeleving krijgen bij een inwendig onderzoek tijdens de bevalling.
   
   
2. Vermijden van prikkels die bij het trauma horen
   Hierbij gaat het om het vermijden van situaties, prikkels, plaatsen, gespreksonderwerpen, voorwerpen, gedachten en gevoelens die aan het trauma doen herinneren. Vaak gebeurt dit bewust, maar niet altijd. Vrouwen kunnen bepaalde televisieprogramma’s gaan vermijden, niet bij anderen op kraambezoek gaan, niet meer zwanger durven worden of niet naar het ziekenhuis of verloskundigenpraktijk durven voor de nacontrole. Zij zijn dan bang dat er over de bevalling gesproken wordt, zodat zij weer herinnerd worden aan hun eigen nare bevalling. Bij vrouwen met seksueel misbruik in het verleden, komt het vaak voor dat ze liever niet aan de naderende bevalling denken.
   
   
3. Negatieve gedachten en stemming
   Moeders hebben last van schuldgevoelens en vinden dat ze niet goed voor hun kind zorgen, geen goede moeder zijn of geven het verloop van de bevalling de schuld. Ze hebben weinig zelfvertrouwen en kunnen anderen moeilijk of zelfs helemaal niet vertrouwen. Het is moeilijk om te genieten van dingen die ze eerder wel leuk vonden en ze ervaren angsten, boosheid of schaamte.
   
   
4. Overmatige waakzaamheid en prikkelbaarheid
   Hierbij moet worden gedacht aan snel geirriteerd zijn, concentratie- en slaapproblemen hebben, snel schrikken en erg op je hoede zijn. Vrouwen kunnen moeite hebben met slapen omdat zij hyperalert zijn of omdat ze bang zijn om in slaap te vallen vanwege terugkerende nachtmerries over de bevalling. Vrouwen met seksueel misbruik in het verleden kunnen bijvoorbeeld extreem schrikken als iemand hen onverwacht aanraakt of onaangekondigd de kamer binnenkomt of ineens achter hen staat.
   

Wat kunnen de gevolgen zijn?
PTSS heeft niet alleen consequenties voor de vrouw zelf, maar vaak ook op de binding tussen moeder en kind, en de relatie met de partner. Sommige vrouwen voelen zich schuldig en zijn overmatig beschermend naar hun kind toe. Andere vrouwen worstelen zo met hun eigen ervaring en klachten dat het voor hen moeilijk is om zich op hun baby te richten. Voor partners is het vaak lastig om te begrijpen waarom de bevalling een traumatische ervaring is geweest. Daarnaast kunnen partners zelf ook een nare ervaring gehad hebben in het leven. Vaak heeft de bevallingservaring, soms in combinatie met angst om weer zwanger te worden of fysieke klachten zoals pijn, ook invloed op de seksuele relatie. Tot slot kan het doormaken van een PTSS een reden zijn voor een vrouw om niet opnieuw zwanger te durven worden, vanwege angst voor een vergelijkbare ervaring.

Hoe kan de vrouw deze ervaring verwerken?
Gelukkig ontwikkelen niet alle vrouwen die de bevalling traumatisch vonden ook PTSS. Voor de meeste mensen geldt dat als zij iets ingrijpends hebben meegemaakt, het goed helpt om daar veel over te praten met een of meerdere mensen uit hun naaste omgeving met wie zij een vertrouwensband hebben. Voor veel vrouwen helpt het daarnaast in de verwerking om hun ervaringen, angsten, vragen en eventuele grieven ten aanzien van de bevalling te bespreken met degene die de bevalling heeft begeleid. Wanneer er sprake is van de eerdergenoemde PTSS symptomen en die na enkele weken niet minder worden, dan is het goed om professionele hulp in te schakelen.

Interventies
Je kunt zowel bij de reguliere zorg als de complementaire zorg behandeling- en begeleidingsmogelijkheden vinden die jou kunnen helpen om van PTSS te herstellen.

Bronnen
De beschrijving hierboven is een bewerkte tekst vanuit de volgende bronnen:

• Stichting Bevallingstrauma - www.stichtingbevallingstrauma.nl
• Landelijk Kenniscentrum Psychiatrie en Zwangerschap - www.lkpz.nl